بزرگوارى و ارجمندى حضرت زینب (علیها السلام)

در اخبار آمده است كه هرگاه حضرت زينب به ديدار برادرش امام حسين عليه السّلام مى ‌آمد، حضرت به احترام او جلو پايش حركت مى ‌كرد و سر پا مى ‌ايستاد و او را در جاى خود مى ‌نشاند. و به راستى كه اين خود مقام عظيمى است كه آن حضرت در نزد برادرش داشت، همان گونه كه او امين و امانت دار پدر نسبت به هداياى الهى بود. در حديثى كه مجلسى در جلد نهم بحارالانوار در شهادت حضرت على عليه السّلام نقل كرده، چنين آمده است: حسن خواهرش زينب را صدا زده گفت : اى امّ كلثوم حنوط جدّم رسول خدا را بياور! زينب عليها السّلام فورا حنوط را آورد. هنگامى كه سر آن را گشود، بوى خوش آن تمام خانه و شهر كوفه و خيابان ها و كوچه‌هاى آن را خوشبو كرد. شیخ جعفر نقدى ؛ زينب كبرى (علیها السلام) ، ص 22 - 29

علاّمه سيّد جعفر آل بحر العلوم طباطبائى در «تحفة العالم» گويد: زينب كبرى همسر جعفر و كنيه‌اش «امّ حسن» است، در جلالت قدر و والايى مقام او همين بس كه در اخبار آمده كه بر حضرت امام حسين عليه السّلام وارد شد در حالى كه آن حضرت مشغول قرائت قرآن بود، قرآن را روى زمين گذاشته به احترام او از جاى حركت كرده سر پا ايستاد.شیخ جعفر نقدى ؛ زينب كبرى (علیها السلام) ، ص 29

 

 

آگاهی و شناخت زینب (علیها السلام) به خدای تعالی

در فضل و معرفت آن حضرت همين بس كه حضرت صادق عليه السّلام به رفتار و كردار او در واقعۀ عاشورا استدلال كرده است، چنان كه در كتاب «جواهر» در جواز و عدم جواز دريدن جامه در مرگ پدر و برادر از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده كه فرمود: در عزاى حسين بن على عليهما السّلام زنان فاطمى گريبان دريده بر خود سيلى زدند كه بر كسى همچون حسين بن على بر صورتها نواختن و گريبان ها چاك زدن جا دارد.

صاحب جواهر(ره) در ذيل اين حديث مى ‌گويد: مسلّم است كه در آن ميان دختران و خواهران حضرت نيز بوده‌اند. محمد حسن نجفی : جواهر الكلام، ج ۴ ص ٣٠٧

علاّمه شيخ جعفر نقدى گويد : امّا زينب در شهر علم پيامبر رشد يافته سپس در دامن دروازۀ علم آن حضرت-امير المؤمنين على عليه السّلام-بزرگ شده از پستان مادرش حضرت زهرا عليها السّلام شير مكيده و تغذيه كرده است و عمرى را با دو امام بزرگوار كه نوه‌ هاى رسول خدايند، به سر برده و آنان شهد علم را به كام او ريخته و به او چشانيده‌اند. او گنجينۀ علوم آل محمّد عليهم السّلام و نمونۀ فضايل آنان است كه دشمن كينه ‌توزشان يزيد بن معاويه دربارۀ آنان اعتراف كرده است در آنجا كه دربارۀ حضرت سجّاد عليه السّلام گفت: «او از خانواده ‌اى است كه دانش به آنها چشانيده شده است» .

و برادرزاده ‌اش حضرت سجّاد (علیه السلام) دربارۀ آن حضرت (علیها السلام) گفت : «أنت بحمد اللّه عالمة غير معلّمة و فهمة غير مفهّمة» تو بحمد اللّه دانشمندى آموزگار ناديده و دانايى بدون آموزنده مى ‌باشى» و مقصود حضرت سجّاد عليه السّلام از اين جمله آن بود كه مادّه و منبع علوم تو از همانجاست كه مردان بزرگ اين خانواده رفيع دانش خود را از آنجا گرفته‌ اند. او بدون اينكه استادى ديده و يا از دانشمندان و بزرگان حديث شنيده باشد، مورد الهامات غيبى قرار مى ‌گرفت. البتّه دستيابى به اين نيروى الهى بر اثر تربيتى بود كه از سوى جدّ بزرگوارش رسول خدا و پدرش اميرالمؤمنين و مادر و برادرانش نسبت به او اعمال مى ‌شد و يا فقط به صرف همين كه منسوب به آنان بوده و در طينت با آنان هماهنگى و اتّحاد داشته، همان طينتى كه پاكى و پاكيزگى را همچون كهربا به خود جذب مى ‌كرده، و بدان وسيله عوامل بازدارندۀ مادّى را از خود دور ساخته و تنها جاذبه‌هاى لطف فياض الهى باقى مانده است. . . .

شيخ صدوق، محمّد بن بابويه رحمه اللّه مى ‌گويد: حضرت زينب عليها السّلام نيابت خاصّى از طرف امام حسين عليه السّلام داشت و مردم در مسائل حلال و حرام به او مراجعه كرده از او مى ‌پرسيدند، تا اينكه حضرت سجّاد عليه السّلام بهبود يافت.

شيخ طبرسى رحمه اللّه گويد : حضرت زينب عليها السّلام روايات بسيارى را از قول مادرش حضرت زهرا روايت كرده است.

از عماد الدّین محدّث روايت شده است كه : حضرت زينب عليها السّلام از مادر و پدر و برادرانش و از امّ سلمه و امّ هانى و ديگر زنان روايت مى‌ كرد و از جمله كسانى كه از او روايت كرده ‌اند، ابن عبّاس و على بن الحسين (عليهما السّلام) و عبد اللّه بن جعفر و فاطمۀ صغرى دختر امام حسين عليه السّلام و ديگرانند.

ابو الفرج گويد : زينب بانويى عقيله كه ابن عبّاس سخنان حضرت زهرا عليها السّلام را در مورد فدك از قول او نقل كرده و گويد: عقيلۀ ما زينب دختر على عليه السّلام به من گفت.

از ظاهر فرمايش فاضل دربندى و ديگران چنين به دست مى ‌آيد كه آن حضرت علم منايا و بلايا (خوابها و حوادث آينده) را همچون بسيارى از ياران حضرت على عليه السّلام، مانند ميثم تمّار و رشيد هجرى و برخى ديگر مى ‌دانسته و بلكه در ضمن اسرارى كه بيان كرده، به طور قطع و مسلّم آن حضرت را از مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم و ديگر زنان با فضيلت برتر دانسته است.

وى در ضمن فرمايش حضرت سجّاد عليه السّلام كه به آن حضرت فرموده بود: «اى عمّه تو بحمد اللّه دانشمند بدون آموزگار و فهميدۀ بدون آموزنده هستى.» ، گويد: اين فرمايش خود دليل و حجّت بر آن است كه زينب دختر حضرت امير المؤمنين عليه السّلام محدّثه بوده يعنى به او الهام مى ‌شده است و علم او از علوم لدنّى و آثار باطنى مى ‌باشد.

علاّمۀ فاضل، سيّد نورالدّين جزائرى در كتاب خود به نام «الخصائص الزينبيّة» كه به زبان فارسى است، گويد:

در كتابى نوشته بود كه در دوران حكومت حضرت على عليه السّلام حضرت زينب عليها السّلام مجلس درسى در خانۀ خود ترتيب داده بود و براى زنان قرآن را تفسير مى‌ كرد.

روزى آيۀ شريف «كهيعص» را تفسير مى‌ كرد و در همان زمان حضرت على عليه السّلام وارد شد. به او فرمودند : نور چشمم ! شنيدم آيۀ شريف «كهيعص» را تفسير مى ‌كردى؟ گفت : آرى. فرمود : اين رمزى است براى مصيبتى كه بر شما خاندان پيامبر وارد مى‌ شود. بعد حضرت مصائب را تشريح فرمود و زينب عليها السّلام با صداى بلند گريه كرد.

 

 

پايدارى و استقامت حضرت زينب (علیها السلام)

علاّمه مقرّم گويد : زنان گفتند : شما را به خداوند سوگند مى ‌دهيم كه ما را از كنار اجساد كشتگان عبور دهيد. هنگامى كه چشمشان بر پيكرهاى پاره پاره شده افتاد در حالى كه نيزه‌ ها بر بدن هايشان ميخكوب و شمشيرها از خونشان رنگين و اسبها لگدكوبشان كرده و آنان را در هم كوبيده بودند، شيون و ناله سر داده بر سر و صورت زدند. زينب عليها السّلام فرياد برآورد: وا محمّدا، اى رسول خدا! اين حسين است كه بدين سان برهنه افتاده، به خاك و خون آغشته گرديده و رگ و پيوندش از هم گسيخته است و اينان دختران تو هستند كه به اسارت مى ‌روند و فرزندان تو كه كشته گشته‌اند. در اين حال هر دوست و دشمنى بر حالشان گريست، به گونه‌اى كه حتّى از ديدگان اسبها اشك سرازير شده بر دست و پايشان فرو ريخت.

بعد دستها را زير بدن برادر برده به سوى آسمان بلند كرده گفت: خداى من! اين قربانى را از ما بپذير! اين موضع ‌گيرى و اين حالات نشان دهندۀ آن است كه بر تخت جلالت و شكوه نشسته و به سان برادر بزرگوارش با حفظ مراتب و درجاتى كه بايد بين آن دو در نظر گرفت، نسبت به اين نهضت مقدّس از او عهد و ميثاق گرفته شده است.

هنگامى كه حضرت حسين عليه السّلام تكليف و وظيفۀ خود را به خوبى عمل كرده و از عهدۀ آن برآمد، زينب عليها السّلام به انجام وظيفه و مأموريت خود پرداخت كه يكى از آنها همين بود كه قربانى خود را تقديم حضور پروردگار نموده آن را معرّفى نمايد و بعد مشغول انجام بقيّۀ وظايف خود گردد. با توجّه به وحدت مقام نورى و يگانگى عنصر و ريشۀ اصلى آن دو، اين وحدت در تعهّد و وظيفه چندان هم دور نيست.

حضرت سكينه بدن پدر را در آغوش گرفته چنين نقل كرد كه در آن لحظه اين كلمات را از آن حضرت شنيده كه مى ‌فرمود: 

شيعتى ما ان شربتم عذب ماء فاذكرونى        او سمعتم بغريب او شهيد فاندبونى
شيعيان من! هرگاه كه آب خوش‌ گوارى نوشيديد، به ياد من باشيد! و نيز اگر احوالات غريب و شهيدى را شنيديد، بر من ندبه و گريه نماييد!

هيچ كس نتوانست او را از بدن پدر دور سازد تا اينكه عدّه‌اى بر او جمع شده به زور وى را از كنار بدن حضرت دور ساختند. و امّا على بن الحسين عليهما السّلام، هنگامى كه چشمش بر بدنهاى بى ‌سر آنان افتاد و در بين آنان جگرگوشۀ حضرت زهرا را به گونه ‌اى ديد كه به واسطۀ عمق فاجعه و شدّت آن آسمان ها شكافته، زمين از هم گسيخته مى‌ شود و كوهها فرو مى ‌ريزد، بر آن حضرت خيلى دشوار آمده و ناراحتى ‌اش فزونى يافته و آثار اين حالات در چهره ‌اش نمايان شد. زينب عليها السّلام بر اين حالت ترسيده شروع به دلدارى و تسلاّى آن حضرت نمود با اينكه صبر خود حضرت به پايه‌اى بود كه كوهها همتاى صبر و بردبارى‌ اش نبودند. از جمله مطالبى كه به آن حضرت گفت، اين عبارات بود :

اى يادگار جدّ و پدر و برادرم! به خدا سوگند آنچه كه پيش آمده، تعهّدى بوده كه خداوند از جدّ و پدرت گرفته و خداوند متعال از مردمانى ميثاق و عهد گرفته است كه فراعنۀ اين زمين آنان را نمى ‌شناسند ولى آنان در بين ساكنان آسمانها معروفند، آنان اين پيكرهاى پاره پاره و اين بدن هاى به خون آغشته را جمع‌آورى و دفن خواهند نمود و در اين سرزمين براى پدرت كه سالار شهيدان است، پرچمى خواهند افراشت كه در گسترۀ زمان و گذشت شب و روز آثارش محو نگرديده فرسوده نخواهد گشت. پيشوايان كفر و رهبران گمراهى در محور نابودى‌اش خواهند كوشيد و جز ترقّى و رشد و اعتلا [براى آن علم و پرچم]اثرى نخواهد داشت.  مقرّم : مقتل الحسين، صص 396 - 399

مصائب و رنجهاى حضرت زينب عليها السّلام

مغلولة الايدى الى الاعناق          تسبى على عجف من النّياق
دستها به گردنها بسته و بر روى شتران (ماده) لاغر به اسارت برده مى ‌شود.

حاسرة الوجه بغير برقع          لا ستر غير ساعد و اذرع
روى باز، بدون روبند، و پوششى غير از ساق دست و مچهاى خود نداشت.

قد تركت عزيزها على الثّرى          و خلّفته فى الهجير و العرى
عزيز خود را بر روى خاك گذارده زير آفتاب سوزان با بدن برهنه او را ترك كرده بود.

ان نظرت لها العيون ولولت          او نظرت الى الرّءوس اعولت
اگر ديده‌ها بر او افتد به ناله درآيد و اگر به سرها بنگرد دگرگون شود.

تودّ انّ جسمها مقبور          و لا يراها الشّامت الكفور
آرزو مى ‌كرد كه اى كاش مرده بود و زير خاك پنهان مى ‌شد و دشمن ناسزاگوى ناسپاس او را نمى ‌ديد. شيخ هادى كاشف الغطاء، المقبولة الحسنية، ص 63

علاّمه مقرّم گويد : از مرحوم شيخ هادى كاشف الغطاء أعلى اللّه مقامه ، سرايندۀ اشعار فوق شنيدم كه مى ‌گفت: هنگامى كه مى ‌خواستم اشعار فوق را پاكنويس كنم وقتى به آخرين شعر رسيدم كه «تودّ انّ جسمها مقبور. . . .» باشد، ديدم اين بيت به دنبالش نوشته شده است :

و هى باستار من الانوار          تحجبها عن اعين النظّار
او با پرده‌هاى نورى از چشمان بينندگان پنهان بود.

از مشاهدۀ اين بيت تعجّب كردم و هنگامى بر تعجّبم افزوده شد كه پس از پاكنويس كردن وقتى به پيش نويس مراجعه كردم، آن شعر را نديدم و يقين كردم كه اين يك امر غيبى است كه اهل ايمان را توان انكارش نيست و از وجود مقدّس حضرت بقية اللّه چندان به دور نيست كه چنين چيزى را خود حضرت نوشته باشد. مقرّم :مقتل الحسین، ص ٢١.

 

 

رحلت و دفن حضرت زينب عليها السّلام

در تاريخ وفات و محلّ دفن آن حضرت اختلاف است، و اين نخستين مورد اختلاف در اسلام نيست بلكه در تاريخ تولّد و وفات بيشتر امامان چنين اختلافى وجود دارد و شايد سبب و علّت اين اختلاف بر پژوهشگران و انديشمندان پوشيده نباشد. اكنون اقوالى را كه در اين باره وجود دارد، نقل مى ‌كنيم :

1-گفته شده است كه حضرت در مدينۀ منوّره وفات يافته و همانجا دفن گرديده است و اين رويداد پس از بازگشتن از شام بوده است. . . .

2-گفته شده است كه حضرت در اطراف شام وفات كرده است. . . .

٣-گفته شده است كه حضرت در خود شهر شام فوت كرده است. . . .

4-در يكى از روستاهاى شام از دنيا رفته است. . . دربارۀ دفن در آنجا بدين گونه سخن گفته‌اند كه در سال قحطى مدينه آن حضرت به همراه همسرش جناب عبد اللّه به شام رفته در آنجا از دنيا رفت. . . .

۵-از عبيدلى كه از نسب ‌شناسان مشهور است، در «اخبار الزينبيّات» پس از ذكر داستان تبعيد آن حضرت از مدينه به دستور يزيد، نقل شده كه آن حضرت مصر را انتخاب كرده در بعد از ظهر روز يكشنبه پانزدهم ماه رجب سال ۶٢ هجرى در آنجا ديده از جهان فرو بست و در خانۀ مسلمة بن مخلّد انصارى والى آنجا دفن شد. ناشر كتاب «الزينبيات» موافقت با اين قول را از عدّه‌اى از تاريخ ‌نويسان نقل كرده است. شیخ جعفر نقدى ؛ زينب كبرى (علیها السلام) ، ص 119 - 123 

 فاطمه زهرا علیها السلام شادمانی دل پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم (ترجمه کتاب فاطمة الزهراء (سلام الله علیها) بهجة قلب المصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)تالیف : احمد رحمانی همدانی صفحه 852 الی 871 ( مترجم دکتر سید حسن افتخار زاده ) ناشر : دفتر تحقیقات و انتشارات بدر ، سال ١٣٨١